دادگاه درمان مدار؛ نگرشی نو در کنترل سوءمصرف مواد

مساله‌ی اعتیاد یکی از معضلات پیچیده‌ی دنیای امروزی است که تاکنون جرم‌شناسان در راستای مبارزه با آن تئوری‌‌ها و طرح‌‌های بسیاری مطرح نموده‌‌اند. از مباحث مهمی که در  جریان مبارزه با اعتیاد مطرح می‌شود، چگونگی برخورد دستگاه قضا در قالب سیاستی جنایی است. در همین راستا، تئوری‌ جدیدی که در این زمینه اهمیت زیادی دارد و در عمل نیز به موفقیت‌هایی دست پیدا کرده است، طرح مبارزه با اعتیاد از طریق «مدل دادگاه درمان‌مدار» می‌باشد. سیاست برخورد با معتادین در قالب «دادگاه درمان‌‌مدار»، تدبیر نوآوران‌ه‌ای است که آمریکا سیستم قضایی کیفری خود در اوایل سال 1990 اتخاذ نمود. مدلی که بر خلاف آنچه در گذشته صورت می‌‌گرفت، به سیستم قضایی این اجازه را می‌‌دهد که با رویکردی درمانی و نه انتقامی، به مساله‌ی اعتیاد رسیدگی نماید. از این رو بر آن شدیم تا در این مقاله مدل «دادگاه درمان‌مدار» را تشریح، نکات قوّت آن را بیان نموده و با نگاهی به حقوق کیفری ایران در زمینه‌ی مبارزه با اعتیاد، این مدل را مورد تحلیل و تطبیق قرار دهیم و مزایای ایجاد آن‌را مطرح نماییم. مساله‌ی اعتیاد در جهان، یکی از مسائل مهم و حادّ اجتماعی است که توجه بسیاری از محققان را در جهان برانگیخته است. تعداد معتادان به مواد مخدر در بسیاری از کشورها مشخص نیست و در ایران نیز آمار دقیقی از تعداد معتادین در دست نمی‌باشد، اما عدد دو میلیون نفر، رقمی است که مکرراً از قول مقامات دست‌اندرکار اعتیاد به مواد مخدر نقل شده است. آنچه مسلم است نمی‌‌توان اعتیاد را فقط با اتکا به روش‌های قهر‌آمیز، کنترل یا ریشه کن کرد. گرچه برخوردهای نظامی قطعاً یکی از راه‌های مقابله با این پدیده است، اما کنترل و ریشه‌‌کن کردن آن به تدابیر علمی‌‌تری نیازمند است. در راستای این مهم، مقوله‌ی دادگاه درمان‌‌مدار از نظر جرم‌‌شناسی در دو حوزه‌ی پیشگیری و درمان مطرح می‌‌شود که در ادامه به تشریح و تحلیل آن خواهیم پرداخت.